İcra ve İflas Hukuku, borçlunun borcunu ödememesi veya borcun zamanında ifa edilmemesi durumunda, alacaklının devletin zor kullanma gücü aracılığıyla alacağını tahsil etmesini düzenleyen kamu hukuku ağırlıklı özel hukuk dalıdır.
1. İcra ve İflas Hukukunun Amacı
Bu hukuk dalının temel amacı, alacaklının hakkını etkin bir biçimde elde etmesini sağlarken, borçlunun da haksızlığa uğramamasını garanti etmektir. Hukuk, cebri icra (zorla yerine getirme) yollarını belirler ve bu süreci yargısal denetime tabi tutar.
2. İcra Hukuku
İcra Hukuku, borçlunun borcunu ödememesi hâlinde alacaklının talebi üzerine, devletin yetkili organları (özellikle icra daireleri) aracılığıyla borcun tahsil edilmesini sağlar.
İcra takipleri, üç ana yolla yapılır:
-
a) İlamsız icra: Alacaklının elinde mahkeme kararı olmadan, sadece para veya teminat alacağı için başlattığı takiptir (örneğin borç senedine dayanarak başlatılan takip).
-
b) İlâmlı icra: Mahkeme kararı (ilâm) veya ilâm niteliğinde belgeye dayanılarak yapılan takiptir.
-
c) Rehnin paraya çevrilmesi yolu: Alacak, bir rehin hakkıyla güvence altına alınmışsa, alacaklı doğrudan rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurabilir.
3. Takip Süreci
İcra süreci genellikle şu aşamalardan oluşur:
-
Takip talebi: Alacaklı, icra dairesine başvurarak takibi başlatır.
-
Ödeme emri: İcra dairesi, borçluya ödeme emri gönderir.
-
İtiraz: Borçlu, ödeme emrine itiraz ederse takip durur (istisnaları vardır).
-
Kesinleşme: İtiraz edilmez veya itiraz kaldırılırsa takip kesinleşir.
-
Haciz: Borçlunun malları haczedilir.
-
Satış ve tahsil: Haczedilen mallar satılarak alacaklının alacağı ödenir.
4. İflas Hukuku
İflas Hukuku, özellikle tacirlerin (ve bazı özel kişiler ile tüzel kişilerin) borçlarını ödeyememesi hâlinde, malvarlıklarının tamamının tasfiyesini düzenler.
İflas süreci şu aşamalardan oluşur:
-
İflas davası açılması,
-
İflasın ilanı ve tasfiye memurlarının atanması,
-
Alacaklılar toplantısı ve sıra cetvelinin oluşturulması,
-
Malvarlığının paraya çevrilmesi ve dağıtımı.
İflasla birlikte borçlunun malvarlığı üzerindeki tasarruf yetkisi sona erer ve bu yetki iflas idaresine geçer.
5. Temel Kavramlar
-
Haciz: Borçlunun mallarının alacaklının alacağını tahsil etmek amacıyla devlet gücüyle el konulması.
-
Rehin: Bir alacağı teminat altına almak amacıyla taşınır veya taşınmaz bir mal üzerinde kurulan aynî hak.
-
İcra emri / ödeme emri: Borçluya borcunu ödemesi için yapılan resmî bildirim.
-
Tasarrufun iptali davası: Borçlunun alacaklıdan mal kaçırmak amacıyla yaptığı işlemlerin iptali için açılan dava.
6. Kanuni Dayanak
İcra ve iflas işlemleri 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) hükümlerine tabidir. Ayrıca bazı özel hükümler Türk Ticaret Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu içinde de yer alır.
7. Uygulamadaki Önemi
İcra ve İflas Hukuku, hem bireylerin alacaklarını koruması hem de ekonomik sistemin güvenli işleyişi açısından büyük önem taşır. Özellikle ticari yaşamda iflas kurumunun dürüst tacirleri koruma, kötü niyetli borçluları ise engelleme işlevi vardır.