İş hukuku, işçi ile işveren arasındaki bireysel ve toplu iş ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu alan, hem iş sözleşmelerinden doğan hak ve yükümlülükleri hem de çalışma koşullarını, sendikal faaliyetleri ve iş güvencesini kapsar.
İş Hukukunun Temel Amaçları
-
İşçinin ekonomik ve sosyal bakımdan korunması,
-
İşverenin yönetim hakkının sınırlarının belirlenmesi,
-
İş barışının sağlanması,
-
Üretim ve verimliliğin korunmasıdır.
⚖️ İş Hukukunun Kaynakları
-
Anayasa (m. 49–60): Çalışma hakkı, sendika kurma özgürlüğü ve sosyal devlet ilkesi,
-
4857 sayılı İş Kanunu: İş sözleşmeleri, çalışma süreleri, iş güvenliği, fesih, kıdem/ihbar tazminatı,
-
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu,
-
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,
-
İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı (6331 sayılı Kanun),
-
Yargıtay içtihatları ve uluslararası sözleşmeler (ILO, Avrupa Sosyal Şartı).
Bireysel İş Hukuku
İşçi ile işveren arasındaki birebir ilişkiyi düzenler.
Başlıca konular:
-
İş sözleşmesi türleri: Belirli–belirsiz süreli, tam–kısmi süreli, deneme süreli sözleşmeler,
-
İşçinin borçları: Sadakat, özen, işi bizzat yapma borcu,
-
İşverenin borçları: Ücret ödeme, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri, eşit davranma,
-
Çalışma süresi ve fazla mesai,
-
Yıllık izin ve diğer izin hakları,
-
İş sözleşmesinin feshi: Haklı nedenle derhal fesih (İK m. 24-25) veya bildirimli fesih,
-
Kıdem ve ihbar tazminatları.
Toplu İş Hukuku
İşçi ve işveren örgütlenmelerini, toplu pazarlık süreçlerini düzenler.
Kapsadığı konular:
-
Sendika kurma ve üyelik,
-
Toplu iş sözleşmesi (TİS),
-
Grev ve lokavt hakları,
-
Arabuluculuk ve uzlaştırma süreçleri.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku
İşyerinde çalışanların sağlığını ve güvenliğini korumaya yönelik kuralları içerir.
İşverenin temel yükümlülüğü:
-
Risk değerlendirmesi yapmak,
-
İş güvenliği eğitimi vermek,
-
Gerekli önlemleri almak.
İş kazası veya meslek hastalığı hâlinde işverenin kusursuz sorumluluğu gündeme gelebilir.
İşçi Alacakları ve Dava Türleri
İşçi, alacaklarını genellikle iş mahkemelerinde dava yoluyla talep eder.
Sık görülen dava türleri:
-
Kıdem ve ihbar tazminatı davası,
-
Fazla mesai, yıllık izin, ulusal bayram-genel tatil ücreti davaları,
-
İşe iade davası (geçersiz fesih durumunda),
-
Mobbing (psikolojik taciz) ve manevi tazminat davaları.
⚙️ İş Hukukunda Uyuşmazlık Çözüm Yolları
-
Zorunlu arabuluculuk (7036 sayılı Kanun): İşçi-işveren uyuşmazlıklarında dava açmadan önce arabulucuya başvuru zorunludur.
-
Arabuluculuk anlaşma belgesi, mahkeme kararı niteliğindedir.
-
Arabuluculuk süreci başarısız olursa iş mahkemesine dava açılabilir.