Mobbing, bir çalışanın iş yerinde sistematik biçimde duygusal olarak baskı altına alınması, dışlanması, küçük düşürülmesi, görevinden soyutlanması veya haksız davranışlara maruz bırakılmasıdır. Türk hukukunda “mobbing” kavramı doğrudan bir kanun maddesiyle tanımlanmamış olsa da, bu tür davranışlar çeşitli mevzuat hükümleriyle korunma altına alınmıştır.
2. Hukuki Dayanaklar
-
Anayasa m. 17: Herkesin maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkı vardır.
-
Türk Borçlar Kanunu m. 417: İşveren, işçilerin kişilik haklarını korumak, işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamak ve psikolojik tacizi önlemekle yükümlüdür.
-
İş Kanunu m. 24 ve m. 25: Mobbing davranışları, işçinin haklı nedenle fesih hakkını doğurabilir.
-
Türk Ceza Kanunu m. 105, 106, 117, 125, 123: Mobbing davranışı aynı zamanda “hakaret”, “tehdit”, “iş ve çalışma hürriyetinin ihlali”, “kişinin huzur ve sükûnunu bozma” gibi suç tiplerini oluşturabilir.
-
Kamu Görevlileri Bakımından: 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu m. 10 ve m. 125 uyarınca da memurların kişilik haklarına saygı gösterilmesi gerekir; mobbing uygulayan memur disiplin cezası ile karşılaşabilir.
3. Mobbing Unsurları
Mobbing sayılabilmesi için:
-
Davranışların süreklilik göstermesi,
-
Sistematik olması (tek seferlik olaylar değil),
-
Mağduru küçültücü veya dışlayıcı bir nitelik taşıması,
-
Mağdurun mesleki veya psikolojik zarar görmesi gerekir.
4. Mobbing Türleri
-
Yatay mobbing: Aynı düzeydeki çalışanlar arasında.
-
Dikey mobbing: Üstün astına (en yaygın), veya astın üste uyguladığı.
-
Kurumsal mobbing: İşveren veya yönetim politikasıyla gerçekleştirilen baskılar.
5. Mobbing Durumunda Başvurulabilecek Hukuki Yollar
-
İş Mahkemesi: İşçi, mobbing nedeniyle manevi tazminat, fesih hakkı veya kıdem/ihbar tazminatı talebiyle dava açabilir.
-
Ceza Mahkemesi: Eylem suç teşkil ediyorsa şikâyet hakkı kullanılabilir.
-
İş Teftiş Kurulu: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvuru yapılabilir.
-
Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsman): Kamu çalışanları için başvuru yolu.
-
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK): Ayrımcılık ve psikolojik taciz iddiaları bakımından inceleme yapabilir.
6. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay içtihatlarında mobbing, “kişilik haklarına sistematik saldırı” olarak değerlendirilir ve genellikle manevi tazminata hükmedilir. Yargıtay, delil olarak tanık beyanları, yazışmalar, e-postalar, görev değişiklikleri ve performans raporlarını dikkate almaktadır.
7. Delil ve İspat
Mobbing iddiasında ispat yükü mağdura aittir; ancak Yargıtay’a göre mağdurun “kuvvetli emareler” göstermesi yeterlidir. Bu durumda işverenin aksini ispat etmesi gerekir. E-postalar, mesajlar, tanık ifadeleri, yazılı uyarılar, kamera kayıtları gibi belgeler delil olarak kullanılabilir.
8. Sonuç
Mobbing, iş yaşamında çalışanların kişilik haklarını ihlal eden, psikolojik ve bazen ekonomik sonuçlar doğuran ciddi bir hukuka aykırılıktır. Türk hukukunda doğrudan bir “mobbing kanunu” bulunmasa da mevcut hükümler çerçevesinde hem özel hukuk hem ceza hukuku yolları ile korunma mümkündür.