Hakimler ve savcılar hakkında soruşturma ve kovuşturma usulü, diğer kamu görevlilerinden farklı ve özel bir usule tabidir. Bu özel düzenleme, yargı bağımsızlığını korumak ve hâkimlik teminatını güvence altına almak amacıyla getirilmiştir. Konu temel olarak 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu’nda (HSK) düzenlenmiştir.
1. Genel İlke
Hakim ve savcıların görevlerinden dolayı işledikleri iddia edilen suçlar için genel ceza soruşturması usulü değil, özel soruşturma usulü uygulanır. Bu soruşturma doğrudan savcılık tarafından değil, Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) tarafından yürütülür.
2. Yetkili Merci
-
Adli yargı hakim ve savcıları hakkında inceleme ve soruşturma yapılmasına karar verme yetkisi HSK Birinci Dairesi’ne,
-
Danıştay ve Yargıtay üyeleri ile HSK üyeleri hakkında ise Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi’ne aittir.
Ancak soruşturmanın başlatılması, yürütülmesi ve izlenmesi HSK tarafından görevlendirilen müfettişler veya belirli kıdemdeki hâkim ve savcılar eliyle yapılır.
3. Soruşturma Aşaması
-
İhbar veya şikayet üzerine veya re’sen HSK tarafından inceleme başlatılabilir.
-
HSK, öncelikle “inceleme izni” verir. Bu aşamada olayın soruşturmaya değer olup olmadığı değerlendirilir.
-
İnceleme sonucunda yeterli şüphe varsa, HSK “soruşturma izni” verir ve bir soruşturmacı hâkim veya müfettiş görevlendirir.
-
Soruşturmacı, delil toplar, tanıkları dinler, ifadeleri alır.
-
Soruşturma sonunda hazırlanan rapor, HSK’ya sunulur.
4. Kovuşturma Aşaması
-
HSK, soruşturma sonucunda suç işlendiğine kanaat getirirse, ilgili hâkim veya savcıyı görevden uzaklaştırabilir ve yargılama izni verir.
-
Bu durumda kovuşturma, Yargıtay ilgili ceza dairesinde yapılır.
-
Yani hâkim ve savcıların yargılanma merci Yargıtay’dır, yerel mahkemeler değil.
5. Suçun Niteliğine Göre Ayrım
-
Görev suçu (örneğin usulsüz karar verme, rüşvet, görevi kötüye kullanma): HSK’nın izni gerekir.
-
Kişisel suç (örneğin trafik kazası, özel hayatla ilgili suçlar): Genel hükümlere göre Cumhuriyet savcılığı doğrudan soruşturma yapabilir, ancak görevdeki hâkim/savcı için yine HSK’nın bilgisi dahilinde işlem yürütülür.
6. Disiplin Soruşturması ile Ceza Soruşturması Farkı
-
Disiplin soruşturması, hâkim/savcının görevine ilişkin etik veya disiplin ihlallerinde uygulanır ve HSK tarafından doğrudan yürütülür.
-
Ceza soruşturması ise suç niteliğindeki fiiller içindir ve yukarıda açıklanan özel ceza usulüne tabidir.
7. Güvenceler ve Teminatlar
-
Hâkim ve savcılar hakkında keyfi soruşturma açılamaz.
-
HSK izni olmadan adli veya idari makamlar doğrudan işlem yapamaz.
-
Bu düzenleme, yargı bağımsızlığını koruma ve yargı mensuplarını baskıdan uzak tutma amacı taşır.
Sonuç
Özetle, hâkim ve savcılar hakkında soruşturma ve kovuşturma:
-
HSK’nın izniyle,
-
müfettiş veya görevlendirilen hâkim/savcı eliyle yürütülür,
-
yargılama merci olarak Yargıtay görevlidir.
Bu özel sistem, hâkimlik teminatı ve yargı bağımsızlığı ilkelerinin bir gereğidir.