İfade Alma ve Sorguda Yasak Usuller

GENEL ÇERÇEVE

Ceza muhakemesinde ifade alma (şüpheli/sanık) ve sorgu (mahkeme huzurundaki sorgu) işlemleri, özgür iradeye dayalı olmalıdır. Kişinin iradesini baskılayan, yönlendiren ya da zorlayan her türlü yöntem yasaktır. Bu yasaklar, hem polis/jandarma aşamasında hem de savcılık ve mahkeme aşamalarında geçerlidir.

Amaç, gerçeğin hukuka uygun yollarla elde edilmesidir. Hukuka aykırı yöntemlerle alınan ifadeler delil olarak kullanılamaz.

YASAK USULLERİN TEMEL İLKESİ

Şüpheli veya sanığın ifadesi:

• Zor, işkence, kötü muamele, tehdit kullanılarak,

• Psikolojik baskı uygulanarak,

• Aldatma, yanlış bilgi verme, tuzak kurma yoluyla,

• Uykusuz bırakma, yorgun düşürme gibi bedensel veya ruhsal dayanıklılığı azaltan yöntemlerle

alınamaz.

Bu tür yöntemlerle alınan ifadeler hukuken geçersizdir.

YASAKLANAN SOMUT YÖNTEMLER

1. Fiziksel Zorlama ve İşkence Yasaktır

• Tokat, tekme, dayak, elektrik verme, kelepçeyi acıtacak şekilde sıkma vb.

• Her türlü acı verici müdahale.

2. Kötü Muamele ve Onur Kırıcı Davranış Yasaktır

• Hakaret, küçültücü sözler söyleme, zorla çıplak bırakma,

• Aşağılama, tehditkâr tavır.

3. Tehdit Yasaktır

• "Seni öldürürüz", "Ailene zarar veririz" gibi tehditler.

• “İfadeni değiştirmezsen tutuklanırsın” gibi hukuki sonuçla korkutma da tehdit sayılabilir.

4. Vaad ve Yalanla İkna Yasaktır

• “İtiraf edersen ceza almazsın” gibi gerçeğe aykırı vaat verilemez.

• Kişiyi yanıltarak ifade aldırtmak hukuka aykırıdır.

5. Yorgun Bırakma, Uykusuzluk, Aç Bırakma Yasaktır

• Uzun süre ifade alınması,

• Saatlerce ayakta veya sedyesiz bekletme.

6. Duygusal Baskı Yasaktır

• Aile bireylerini getirip gözyaşı içinde konuşturmak,

• “Çocuklarını bir daha göremezsin” gibi psikolojik baskılar.

7. Avukatsız İfade Almaya Zorlama Yasaktır

• Şüpheli avukat istemişse, avukat hazır olmadan ifade alınamaz.

• Avukatı kabul etmeye zorlamak da yasaktır.

İFADE ALMA SIRASINDA KİŞİNİN HAKLARI

Şüpheli/sanık:

• Susma hakkına sahiptir.

• İsterse ifade vermeyebilir.

• İsterse sadece avukatı geldikten sonra ifade verir.

• Tarafına yöneltilen suçlamayı bilme hakkı vardır.

• Kolluk, savcı ve hâkim tarafından hakları kendisine bildirilmek zorundadır.

HUKUKA AYKIRI ALINAN İFADENİN SONUCU

Yasak usullerle alınmış ifade:

• Delil olarak kullanılamaz.

• Mahkeme bu ifadeye dayanarak karar veremez.

• Bu ifadeye dayanılarak elde edilen başka deliller de geçersiz olabilir (türev delil yasağı).

• Yasak yöntem uygulayan görevliler cezai ve idari sorumlulukla karşılaşır.

UYGULAMADA GÖRÜLEN ÖRNEK DURUMLAR

SONUÇ

İfade alma ve sorgu süreci:

• Özgür iradeye dayanmalı,

• Avukat katılımı sağlanmalı,

• Baskı ve yönlendirme uygulanmamalı,

• Kişinin temel hakları korunmalıdır.

Aksi durumda elde edilen delil hukuken yok hükmündedir ve görevliler hukuki sorumluluk taşır.