1. Tanım ve Kapsam
İşkence suçu, bir kamu görevlisinin veya kamu görevlisi gibi hareket eden bir kişinin, bir kimseye insan onuruyla bağdaşmayan bedensel veya ruhsal acı, eziyet veya aşağılayıcı muamelede bulunmasıdır. Bu suç, Türk Ceza Kanunu’nun 94. maddesinde düzenlenmiştir.
İşkence, yalnızca fiziksel şiddeti değil; aynı zamanda psikolojik baskı, tehdit, aşağılama, uykusuz bırakma, aç bırakma, zorla itiraf alma gibi yöntemleri de kapsar. Suçun oluşması için eylemin süreklilik, sistematiklik veya belirli bir yoğunluk taşıması gerekir. Tek bir defalık eylemler genellikle “eziyet” veya “yaralama” suçu kapsamında değerlendirilir.
2. Suçun Unsurları
-
Fail: Kamu görevlisi veya kamu görevlisi sıfatıyla hareket eden kişi.
-
Mağdur: Herhangi bir kişi olabilir (şüpheli, sanık, tutuklu, hükümlü, vatandaş veya yabancı fark etmez).
-
Fiil: Fiziksel ya da manevi acı, eziyet veya aşağılayıcı muamele.
-
Kast: İşkence suçu kasıtlı bir suçtur. Failin mağdura acı çektirmek veya iradesini kırmak amacıyla hareket etmesi gerekir.
3. Suçun Cezası (TCK m.94)
-
Temel Hâl:
Kamu görevlisinin işkence yapması halinde 3 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası verilir. -
Nitelikli Hâller:
-
Fiil, çocuğa, hamile kadına, beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak kişiye karşı işlenirse:
8 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası. -
Fiil, avukat, doktor, gazeteci gibi meslek mensuplarına görevleri nedeniyle uygulanırsa:
Cezanın yarı oranında artırılması söz konusudur. -
Fiil, ölüme neden olursa:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası uygulanır.
-
4. İşkence Suçuna Teşebbüs ve Yardım
Suç tamamlanmasa bile fail, mağdura yönelik sistematik eziyet fiiline başlamışsa teşebbüsten cezalandırılır.
Diğer kişilerin işkence fiiline yardım etmesi veya azmettirmesi hâlinde de yardım eden veya azmettiren olarak cezai sorumluluk doğar.
5. Görevli Mahkeme ve Zamanaşımı
-
Görevli Mahkeme: Ağır Ceza Mahkemesi.
-
Zamanaşımı: Suçun cezasına göre 15 ila 20 yıl arasında değişen dava zamanaşımı uygulanır.
Ancak işkence suçu, insan hakları ihlali niteliğinde olduğundan uluslararası hukukta zamanaşımına tabi olmayan suçlar arasında sayılmaktadır.
6. Uluslararası Hukuk Boyutu
İşkence yasağı, kesin bir insan hakkıdır ve hiçbir istisnaya izin verilmez.
Türkiye, bu konuda taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle de yükümlülük altındadır:
-
BM İşkenceye Karşı Sözleşme (1984)
-
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m.3 (AİHS 3. madde)
-
Anayasa m.17/3: “Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan ceza veya muameleye tabi tutulamaz.”
7. Delil ve İspat
İşkence suçlarında, mağdur beyanı büyük önem taşır.
Ayrıca:
-
Doktor raporları,
-
Gözaltı kayıtları,
-
Kamera görüntüleri,
-
Tanık anlatımları
delil olarak kullanılabilir.
Bu suçlarda “etkin soruşturma yükümlülüğü” devlete aittir.
8. Sonuç
İşkence suçu, hem ulusal hem uluslararası hukukta en ağır insan hakları ihlallerinden biri olarak kabul edilir. Fail kamu görevlisi olsa dahi, görev emri, olağanüstü hâl veya savaş gibi gerekçelerle bu fiil meşrulaştırılamaz. Suçun cezalandırılması zorunludur ve devlet, hem cezai hem de tazminat yönünden sorumluluk altındadır.