İş ve hizmet sözleşmeleri, iş hukukunun temelini oluşturan, işçi ile işveren arasındaki hak ve yükümlülükleri düzenleyen özel hukuk sözleşmeleridir. Bu sözleşmelerden doğan davalar, çoğunlukla iş mahkemelerinin görev alanına girer ve iş hukukunun koruyucu ilkeleri çerçevesinde çözümlenir.
1. İş ve Hizmet Sözleşmesinin Tanımı
-
İş Sözleşmesi: Bir işçinin, bağımlı olarak iş görmeyi; işverenin ise ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.
-
Hizmet Sözleşmesi: Daha geniş kapsamlıdır; iş sözleşmesini de içine alır ve hizmet ifası karşılığında ücret ödenmesini konu edinir.
2. Bu Sözleşmelerden Doğan Başlıca Davalar
İş ve hizmet sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar, genellikle şu başlıklar altında dava konusu olur:
-
İşe İade Davası: İşçinin geçerli sebep olmadan işten çıkarılması halinde açtığı davadır. İşçi, işe iade edilmesini veya boşta geçen süre ücreti ile iş güvencesi tazminatını talep edebilir.
-
Kıdem ve İhbar Tazminatı Davası: İş sözleşmesinin kanuna aykırı sona ermesi halinde, işçi tarafından talep edilir.
-
Ücret Alacağı Davası: Ödenmeyen maaş, fazla mesai, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri için açılır.
-
Fazla Mesai ve Tatil Ücretleri Davası: İşçinin fiilen yaptığı fazla çalışmaların karşılığını alamaması durumunda söz konusu olur.
-
Yıllık İzin Ücreti Davası: İş sözleşmesinin sona ermesi halinde kullanılmayan yıllık izinlerin parasal karşılığının talebi.
-
İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminat Davaları: İşçinin iş sırasında veya işle ilgili olarak zarar görmesi halinde maddi ve manevi tazminat taleplerini içerir.
-
Hizmet Tespiti Davaları: İşçinin sigortasız çalıştırılması durumunda, hizmet sürelerinin tespitine yönelik Sosyal Güvenlik Kurumuna karşı açılan davalardır.
3. Yetkili ve Görevli Mahkemeler
-
Görevli Mahkeme: İş Mahkemeleri’dir.
-
Yetkili Mahkeme: Davalının yerleşim yeri veya işin görüldüğü yer mahkemesidir.
4. İspat ve Deliller
İş davalarında ispat yükü önemli rol oynar:
-
İşçi ücret, fazla mesai, tatil ücreti gibi alacakları yazılı deliller ve tanık beyanlarıyla ispat edebilir.
-
İşveren ise işçinin çalıştığını ve ücret ödediğini bordro, kayıt, puantaj, imzalı belgelerle kanıtlar.
5. Zamanaşımı Süreleri
-
İşçilik alacaklarında genel zamanaşımı süresi 5 yıldır.
-
İş kazasından doğan tazminat davalarında ise 10 yıllık zamanaşımı uygulanır.
6. Arabuluculuk Şartı
2018’den itibaren işçi-işveren uyuşmazlıklarında dava şartı olarak arabuluculuk öngörülmüştür. İşçi veya işveren doğrudan dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa dava açılabilir.
Sonuç
İş ve hizmet sözleşmelerinden doğan davalar, işçinin korunması ilkesiyle şekillenir. Ücret, tazminat, işe iade, iş kazası ve hizmet tespiti en çok karşılaşılan dava türleridir. Davaların açılmasında süreler, ispat kuralları ve arabuluculuk aşaması kritik önem taşır.