1. Tanım ve Hukuki Nitelik
Yüklenici sözleşmesi (eser sözleşmesi), Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 470 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu sözleşmede yüklenici, bir eser (iş, yapı, proje, hizmet vb.) meydana getirmeyi, iş sahibi ise bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlenir.
Yüklenici, işi kendi organizasyonu ve riski altında tamamlayarak teslim etmekle yükümlüdür.
Taşeron sözleşmesi (alt yüklenici sözleşmesi) ise, yüklenicinin üstlendiği işin bir bölümünü başka bir kişiye (taşerona) devrettiği alt sözleşmedir. Burada asıl iş sahibi ile taşeron arasında doğrudan sözleşme ilişkisi yoktur; ilişki yüklenici–taşeron arasında kurulur.
2. Taraflar
-
Yüklenici: Eseri meydana getirmeyi üstlenen kişidir. Gerçek kişi veya tüzel kişi olabilir.
-
İş Sahibi (İdare veya Özel Kişi): Yükleniciye işi yaptıran taraftır.
-
Taşeron (Alt Yüklenici): Yüklenicinin, işin bir kısmını yaptırmak üzere sözleşme yaptığı üçüncü kişidir.
3. Hukuki Dayanak
-
Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 470–486: Eser sözleşmeleri hükümleri
-
İş Kanunu m. 2/6: Alt işveren–asıl işveren ilişkisine dair düzenleme
-
Kamu İhale Kanunu ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi: Kamu ihalelerinde yüklenici–taşeron ilişkisi kurallarını belirler.
4. Yüklenici ve Taşeronun Sorumlulukları
Yüklenici:
-
Eseri sözleşmede kararlaştırılan nitelik, süre ve bedel çerçevesinde tamamlamak zorundadır.
-
Malzeme ve işçilik kalitesinden sorumludur.
-
Ayıplı işten doğan sorumluluğu, TBK m. 474 vd. uyarınca beş yıl (yapı eserlerinde on yıl) süreyle devam eder.
Taşeron:
-
Yükleniciye karşı işin kendi kısmını sözleşmeye uygun yapma borcu altındadır.
-
İş sahibine doğrudan karşı sorumluluğu yoktur (istisna: iş kazası veya zarar durumlarında müteselsil sorumluluk olabilir).
-
İş Kanunu’na göre, taşeron işçileriyle ilgili yükümlülüklerinden asıl işveren (iş sahibi) de sorumlu tutulabilir.
5. Yüklenici–Taşeron İlişkisinin Özellikleri
-
Taşeron, yüklenicinin yardımcısı ve alt yüklenicisi konumundadır.
-
İş sahibi, taşeronla doğrudan bir borç ilişkisine girmez.
-
Ancak iş sahibinin onayı olmadan taşeron kullanılması sözleşmeye aykırılık oluşturabilir.
-
Taşeronun işi eksik veya kusurlu yapması hâlinde, iş sahibi doğrudan yükleniciye başvurabilir; yüklenici de taşerona rücu eder.
6. Bedel ve Ödeme
-
Sözleşmede iş bedelinin belirlenmesi zorunludur. Bedel, götürü (sabit) veya birim fiyat şeklinde kararlaştırılabilir.
-
Taşeron, iş bedelini doğrudan iş sahibinden değil, yükleniciden talep eder.
-
Taşeronun alacağı, TBK ve İcra İflas Kanunu hükümleri uyarınca temlik, haciz veya iflas konularında özel dikkat gerektirir.
7. İş Kazaları ve İşçi Alacaklarında Sorumluluk
İş Kanunu m. 2/6 uyarınca;
-
Asıl işveren (iş sahibi) ile alt işveren (taşeron) iş kazası, işçi alacakları gibi konularda müteselsilen sorumludur.
-
Bu nedenle iş sahibi, taşeronun çalıştırdığı işçilerin ücret, sigorta primi, tazminat gibi alacaklarından da sorumlu olabilir.
8. Sözleşmenin Feshi
Fesih nedenleri genellikle şunlardır:
-
İşin süresinde tamamlanmaması,
-
Ayıplı iş yapılması,
-
Sözleşme hükümlerine aykırılık,
-
Tarafların iflası veya ödeme güçlüğü.
Fesih, sözleşme şartlarına veya TBK hükümlerine göre haklı nedenle derhal veya bildirim süresiyle yapılabilir. Fesih halinde tarafların tazminat ve alacak hakları doğabilir.
9. Uyuşmazlıklar ve Yargılama
Uyuşmazlıklar genellikle şu konularda ortaya çıkar:
-
İş bedeli ve hakediş ödemeleri,
-
Ayıplı veya eksik iş,
-
Taşeronun alacağı,
-
Gecikme cezaları,
-
İş kazaları veya işçi hakları.
Bu davalar asliye ticaret mahkemesi veya iş mahkemesi nezdinde görülür (uyuşmazlığın niteliğine göre).
10. Sonuç
Yüklenici ve taşeron sözleşmeleri, özellikle inşaat ve hizmet sektöründe sık rastlanan, teknik ve hukuki açıdan detaylı düzenlemeler gerektiren sözleşmelerdir.
Tarafların hak ve yükümlülüklerinin açık biçimde belirlenmesi, hem ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi hem de sorumlulukların sınırlarının netleşmesi açısından büyük önem taşır.