Suçüstü Hali Nedir ?
1. Tanım
“Suçüstü hali”, bir suçun işlenirken veya hemen sonrasında, failin suçla doğrudan ilişkisinin açıkça görüldüğü durumları ifade eder. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 2/1-j maddesine göre suçüstü hâli:
-
Suçun işlenmekte olduğu,
-
Suçun henüz işlenmiş olduğu anlaşılmakla birlikte failin henüz izlenmekte olduğu,
-
Suçtan hemen sonra kaçan failin kovuşturulması sırasında veya üzerinde suçun delilleriyle yakalanmış bulunması durumlarını kapsar.
2. Suçüstü Hallerinin Türleri
-
Basit Suçüstü Hali: Suçun işlenirken görülmesi veya suçun hemen ardından failin izlenmesi hâlidir.
-
Fiilî Suçüstü Hali: Suçun işlendiği sırada failin suç aleti veya delilleriyle yakalanması hâlidir.
3. Hukuki Sonuçları
Suçüstü hâli, ceza muhakemesinde önemli bir istisnadır; çünkü normalde kişi özgürlüğüne müdahale için hâkim kararı gerekirken, suçüstü durumunda kolluk kuvvetleri ve bazı durumlarda siviller dahi yakalama işlemi yapabilir.
-
CMK m.90 gereğince, suçüstü hâlinde herkes yakalama yapabilir.
-
Kamu görevlileri (örneğin polis, jandarma) suçüstü hâlinde yakalama yapmakla yükümlüdür.
-
Yakalanan kişi derhâl Cumhuriyet savcısına bildirilir ve gerekli soruşturma işlemleri başlatılır.
4. Suçüstü Hali ve Arama
Suçüstü hâli, arama bakımından da önemlidir. CMK m.119’a göre normal şartlarda hâkim kararıyla yapılan arama, suçüstü hâlinde Cumhuriyet savcısının emriyle, hatta gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda kolluk amirinin yazılı emriyle yapılabilir.
5. Suçüstü Hali ve Yasama Dokunulmazlığı
Anayasa m.83/2’ye göre, milletvekilleri ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli dışında yakalanamaz ve sorguya çekilemez. Bu yönüyle suçüstü hâli, yasama dokunulmazlığına istisna oluşturan hallerden biridir.
6. Uygulamadaki Önemi
-
Yakalama ve gözaltı işlemlerinin hukuka uygunluğu açısından suçüstü hâlinin varlığı özellikle önemlidir.
-
Suçüstü hâli, delillerin kaybolmaması ve failin kaçmasının önlenmesi bakımından acil müdahale imkânı sağlar.
7. Örnek Durumlar
-
Bir kişinin hırsızlık yaparken görülmesi,
-
Trafik kazası sonrası olay yerinden kaçarken kovalanan sürücünün yakalanması,
-
Üzerinde suçun delilleri (örneğin çalınan eşya veya uyuşturucu madde) bulunan kişinin yakalanması, suçüstü hâline örnek teşkil eder.