Haksız Fesih ve İşe İade Davaları Hakkında Hukuki Bilgi

İş sözleşmeleri, hem işçi hem işveren için hak ve yükümlülükler doğuran en önemli çalışma hukuku araçlarından biridir. İşveren tarafından yapılan fesih işlemleri, ancak geçerli veya haklı bir sebebe dayanıyorsa hukuka uygun kabul edilir. Bu şartları taşımayan fesihler ise haksız fesih niteliği taşır ve işçiye işe iade davası açma hakkı verir.

Günümüzde iş mahkemelerinde en yoğun görülen dava türlerinden biri işe iade davasıdır. Özellikle performans, davranış, verimlilik veya işletmesel sebeplerle yapılan fesihlerde işverenin ispat yükümlülüğü oldukça ağırdır.

1. Haksız Fesih Nedir?

Haksız fesih, iş sözleşmesinin işveren tarafından hukuka aykırı şekilde sona erdirilmesidir. Başlıca haksız fesih örnekleri şunlardır:

• Fesih sebebinin gerçeğe aykırı veya soyut gösterilmesi,
• Performans veya davranış gerekçelerinin somut delillerle desteklenmemesi,
• İşçinin savunması alınmadan iş sözleşmesinin feshedilmesi,
• İşletmesel gerekçelerin ispatlanamaması,
• İşverenin keyfi, baskıcı veya ayrımcı şekilde fesih yapması.

Haksız fesih durumunda işçi, işe iade davası açarak hem işe dönme hem de tazminat haklarını talep edebilir.

2. İşe İade Davası Açma Şartları

Her işçi işe iade davası açamaz. Bunun için bazı şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir:

a) İşyerinde En Az 30 İşçi Çalışması

İş güvencesi hükümlerinin uygulanabilmesi için işverenin aynı işkolunda en az 30 işçi çalıştırması gerekir. Çalışan sayısı bu sayının altındaysa işe iade hükümleri uygulanmaz.

b) En Az 6 Aylık Kıdem

İşçinin, işyerinde en az 6 aylık kıdeme sahip olması gerekir. Deneme süresi dâhil toplam kıdem dikkate alınır.

c) Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

İşe iade davası kural olarak belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler için geçerlidir. Belirli süreli sözleşmelerde istisnalar dışında işe iade davası açılamaz.

d) Feshin Geçerli Nedene Dayanmaması

İşveren, fesih bildirimini yazılı yapmak ve fesih sebebini açıkça belirtmek zorundadır. Bu sebep;

• İşçinin yeterliliğinden,
• Davranışlarından,
• Veya işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden

kaynaklanmalıdır. Aksi takdirde fesih, geçerli sebebe dayanmayan haksız fesih sayılır.

e) 30 Günlük Dava Açma Süresi

İşçi, fesih bildiriminin kendisine tebliğinden itibaren 30 gün içinde işe iade davası açmalıdır. Bu süre hak düşürücü niteliktedir; sürenin kaçırılması hâlinde işe iade hakkı ortadan kalkar.

3. Haksız Feshe Karşı İşçinin Hakları

Mahkeme feshi geçersiz bulursa işçi önemli haklara kavuşur:

a) İşe İade Hakkı

Mahkeme, işçinin işine iadesine karar verir. Karar kesinleştikten sonra işçi, yasal süre içinde işverene başvurarak işe başlamak istediğini bildirmelidir.

b) Boşta Geçen Süre Ücreti

İşçi, kararın kesinleşmesine kadar geçecek süre için en fazla 4 aya kadar boşta geçen süre ücreti ve bu döneme ilişkin diğer parasal haklarına hak kazanır.

c) İş Güvencesi Tazminatı (4–8 Aylık Ücret)

İşveren işçiyi mahkeme kararına rağmen işe başlatmazsa, mahkeme tarafından belirlenen ve işçinin kıdemine göre değişen en az 4, en çok 8 aylık brüt ücret tutarında iş güvencesi tazminatı ödemek zorundadır.

d) Kıdem ve İhbar Tazminatı

Fesih haksız ise işçi, şartları oluşmuşsa kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı da talep edebilir. İşe iade davası ile birlikte veya sonrasında bu alacaklar için ayrıca dava açılabilir.

4. İşverenin İspat Yükümlülüğü

İş Kanunu’na göre, fesihte geçerli sebep bulunduğunu ispat yükü işverene aittir. Özellikle performans ve davranışa dayalı fesihlerde işverenin;

• Objektif performans kriterleri belirlemesi,
• Bu kriterlere göre düzenli ölçüm yaptığını göstermesi,
• İşçiyi yazılı olarak uyarması,
• Gerekli eğitim ve fırsatı tanıdığını kanıtlaması

beklenir. Aksi hâlde fesih çoğu zaman geçerli kabul edilmez.

5. İşe İade Davası Süreci

İşe iade davası süreci özetle şu şekildedir:

• İşçi, fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 30 gün içinde arabulucuya başvurur.
• Arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa, son tutanak tarihinden itibaren dava açılır.
• Dava iş mahkemesinde görülür ve mümkün olduğunca kısa sürede sonuçlandırılır.
• Karara karşı istinaf ve gerekli hâllerde temyiz yolu açıktır.

6. İşveren İşçiyi İşe Başlatmazsa Ne Olur?

Mahkeme işe iade kararı verdikten sonra işçi, kararın tebliğinden itibaren 10 gün içinde işverene başvurmalıdır. İşveren;

• İşçiyi bir ay içinde işe başlatmazsa,
• Mahkemece belirlenen 4–8 aylık iş güvencesi tazminatını,
• En fazla 4 aylık boşta geçen süre ücretini,
• Diğer işçilik alacaklarını

ödemekle yükümlüdür.

7. Hangi Fesih Türleri Genellikle Haksız Sayılır?

Uygulamada aşağıdaki durumlarda fesihlerin çoğu zaman geçersiz sayıldığı görülmektedir:

• Soyut ve genel performans gerekçeleri,
• İşçinin savunması alınmadan fesih yapılması,
• Hamilelik, sendika üyeliği, raporlu olma gibi sebeplerle fesih,
• Mobbing sonrası adeta cezalandırma amaçlı fesih,
• İş sağlığı ve güvenliği şikâyetleri nedeniyle işçinin işten çıkarılması.

8. Sonuç

Haksız fesih ve işe iade davaları, işçinin çalışma hayatını doğrudan etkileyen kritik uyuşmazlıklardır. İşverenin fesih sürecini hukuka uygun, belgeli ve objektif yürütmesi; işçinin ise fesih sonrasında haklarını süresinde ve doğru şekilde kullanması büyük önem taşır.

Doğru hukuki destek ve sağlam delillerle işçiler, hem işe iade haklarını hem de maddi tazminatlarını etkili biçimde talep edebilirler.